Izložba “Fočanski soko”- Jubilej za ponos, 130 godina prvog Sokola u BiH

U Muzeju Stare Hercegovine u Foči otvorena je izložba “Fočanski soko”, autora Danka Mihajlovića, povodom velikog jubileja- 130 godina od kada je sokolsku misao u Foču donio tadašnji student medicine u Gracu Risto Jeremić i osnovao prvo Sokolsko društvo u BiH.

Izložba hronološki prikazuje djelovanje ovog panslovenskog pokreta nazvanog po ptici koja u narodnim pjesmama označava junaka- njegovo osnivanje u Češkoj 1862. godine, dolazak u Foču i BiH 1893. i rad do 1914, a zatim obnovu i djelovanje do 1941. godine.

Autor Danko Mihajlović kaže da je ova izložba omaž značajnim građanskim prodicama iz Foče koje su u teškim vremenima austrijske okupacije pokrenule svoju nacionalnu borbu na savremen način.

On ističe da je Sokolstvo imalo nemjerljiv značaj, jer je kao prva politička organizacija okupljala cjelokupno srpsko stanovništvo i u gradu i na selu, i očuvalo je srpsku nacionalnu misao u vrijeme rigidnog perioda okupacije.

“Sokolski pokret nije bio samo gimnastičarski, već i kulturni, jer su u okviru svog programa držali niz predavanja iz različitih oblasti, kao što su medicina i ekonomija. Putem Sokolstva i Pobratimstva, koji su bili u simbiozi, počeli su tihu političku akciju, koja je dovela do oslobođenja i ujedinjenja 1918. godine, a bila je brana Kalajevom režimu koji je nastojao da stvori vještačke nacije gušeći srpsku nacionalnu svijest”, kaže Mihajlović.

Najviše fotografija, dokumenata i artefakata zastupljenih na izložbi potiče iz perioda 1918-1941.

“To je vrijeme kada je Sokolstvo društvo od državnog značaja i njegov rad je tekao neometano i tada su nastale brojne društvene tekovine, koje su u našem društvu i danas vidljive. Pozdrav “zdravo” je univerzalni sokolski pozdrav, a bio je službeni pozdrav i u bivšoj Socijalističkoj Jugosalviji, organizovali su velike sletove i njegovali su kult gimnastike i ritmike”, rekao je Mihajlović.

Risto Jeremić bio je prvi domaći hirurg u BiH i jedan od prvih akademika sa ovih prostora.

On je kao student u Gracu, u Foči 1893. godine pokrenuo prvo Sokolsko društvo u BiH, a zatim je osnovao i Trezvenjačko društvo „Pobratimstvo“, koje je bilo podstrek za osnivanje niza sličnih antialkoholičarskih društava kod južnoslovenskih naroda.

Bio je među osnivačima „Prosvjete“ u BiH i jedan od njenih prvih predsjednika.

Na izložbi se može pročitati i njegov zapis iz 1933. godine “Kako je Pobratimstvo osnovano”.

Osvrćući se na teške prilike pod austrijskim režimom, Jeremić navodi da je silna Monarhija vršila pritisak na školu i crkvu, nicale su javne kuće, bujale venerične bolesti, širio se alkoholizam, harala tuberkoloza. 

„Bosanski studenti u Gracu, sprva desetak njih na broju, budno su pratili događaje u zarobljenoj otadžbini. Uočivši i pravilno ocenivši stanje u zemlji, shvativši šta se sve može, a šta ne može, ti mladi ljudi dođoše do zaključka da rad treba početi popravkom samih sebe i mana u narodu, te, po ugledu na nemačke Turiferajne i češke Sokole, prihvataju misao Sokolstva i unose je u otadžbinu s čvrstim uverenjem da će tim putem moći očuvati narodno zdravlje koje beše pokleknulo i istovremeno ispremrežiti zemlju jednom organizacijom koja će moći da posluži kad vreme dođe. Započelo se s Fočom, gde je u julu 1893. osnovan Soko sa trezvenjačkim odsekom, ali društvo beše neoprezno ispoljilo svoj program, te ga okupatorska vlast ukide. Izmenivši oblik, osnivači bez odlaganja odmah iza ukidanja Sokola, podnose pravila Pobratimstva, trezvenog udruženja sa odsekom za čuvanje i negovanje zdravlja, i vlast ih odobri i tolerira“, zapisao je u sjećanjima akademik Risto Jeremić.

Risto Jeremić, stoji prvi slijeva
Na izložbi je zastupljen i novinski članak iz Zetkog glasnika, koji najavljujući proslavu 40 godina od osnivanja Fočanskog sokola prenosi riječi Vojislava Besarovića, koji je predvodio Sarajevsku sokolsku župu.

“Prva sokolska iskra sinula je u Bosni 1893. godine. Tada je ondašnji medicinar, a kasnije nacionalni radnik dr Risto Jeremić osnovao prvo Sokolosko pobratimsko društvo u Foči sa zadaćom da budi nacionalnu svijest među svojim članovima, da im sokolskim vježbama podiže fizičku snagu, propovijedajući borbu protiv poroka, a naročito alkohola, da ih spremi u moralnom pogledu za borbu u životu”.

Iste godine Sokolski glasnik piše o proslavi 40 godina društva u Foči, kada je priređen veliki sokolski slet na koji su stigli Sokoli sa svih strana u impozantnom broju.

“Sokolski se slet pretvorio u veličanstveni narodni blagdan kakav ne pamti lepi i romantični grad Foča… Proslava 40. godišnjice Sokolovog društva pokazala je koliko je Foča sokolski grad: čitav kraj oko Drine slavio je svoj sokolski blagdan kao svoju najsvetiju i najsvetliju slavu. Crvene su košulje preplavile ubavi grad, okićen cvećem, slavolucima, zastavama i ćilimima…”

Istoričar Bojan Krunić, viši asisten na Filozofskom fakultetu na Palama, kaže da su pokretači i nosioci nacionalne misli kroz Sokolski pokret poticali iz uglednih srpskih porodica, koji su u materijalnom smislu bili dobrostojeći, ali su za opšte dobro bili spremni da rizukuju sve.

“To je ono što nama danas fali i zaista tim ljudima moramo da odajemo češće počast i da im se divimo. To je prosto nevjerovatno sa gledišta današnjeg društva kada se u suštini svi pitamo šta zajednica i društvo može da uradi za nas, a oni su se pitali šta mi kao pojedinci možemo da uradimo za zajednicu i bili su spremni da rizukuju svoje živote za tu ideju”, istakao je Krunić, koji je govorio na otvaranju izložbe.

Sokoli i sokolice vježbali su u “sokolani”, koja je najprije nalazila u okviru Srpske škole, zatim u kući Rista Jeremića, a nakon Prvog svjetskog rata u bivšoj kasarni koju je podigla Austrougarska.

Osim u gradu, postojale su i dvije seoske sokolske čete- u Miljevini i Jošanici.

Dvije glavne sprave za vježbanje bile su preča ili vratilo i paralele, odnosno razboj, a vježbe su vodili prednjaci, među kojima se posebno isticao Novak Popadić.

Sokolsko društvo bilo je nerazdvojivo od Trezvenjačkog društva “Pobratimstvo”, a oba je dugo godina predvodio veliki nacionalni borac Milan Hadživuković.

Na izložbi, među brojnim posjetiocima i potomci nekadašnjih fočanskih sokola.

“Pronašao sam na spisku članova Sokolskog društva svog pokojnog đeda Sima Dragovića, a našao sam fotografiju sa Sokolskog sleta u Sofiji gdje mi je otac Milan”, kaže Radenko Dragović.

Igor Popadić srećan je što Muzej čuva sjećanje na njihove pretke.

“Slike su iz naše kuće, ovdje je đedo Nikola Kočović, otac od moje bake, koji je bio bankar, direktor prve Srpske banke, a tu je i drugi prađed Vasilije Popadić koji je bio kovač.  Velika mi je čast što je jubilej ovako obilježen”, kaže Igor Popadić.

Tokom pripremanja izložbe korištena je dokumentarna građa Muzeja Stare Hercegovine, arhivska građa Arhiva Bosne i Hercegovine, te dokumenti iz porodičnih arhiva Jeremića, Hadživukovića i Grujičića.

Pored originalnih artefakata, izložba sadrži i 20 panoa na kojima je predstavljena hronologija djelovanja ovog sportskog, kulturnog i nacionalnog društva od izuzetnog značaja za društveni razvoj fočanskog kraja.

Izložbu “Fočanski soko” otvorio je načelnik opštine Milan Vukadinović, koji je poručio da Foča ima čime da se ponosi i da je ovo odlična prilika da se građani upoznaju sa velikim djelima slavnih predaka.

Izložba, za koju je grafički dizajn uradila Dijana Tomović, biće otvorena do 26. juna.

Izvor: Radio Foča